Słowo „animacja” pojawia się coraz częściej w kontekście podejmowania współpracy, w sytuacji kiedy osoby czy grupy się nie znają, ale można założyć, że mają wspólne cele.
Czym jest animacja i czy możemy mówić o niej w tak szerokim rozumieniu?
Zaczęło się od Francji, gdzie w latach 60. XX wieku André Malraux głosił koncepcję kultury integralnej. Według podręczników, animacja społeczno-kulturalna jest „metodą aktywizacji społecznej różnych środowisk. Ma na celu integrację wewnętrzną społeczności. Inicjuje ją animator bądź grupa animatorów, na zlecenie władz, stowarzyszeń społecznych lub wyznaniowych.” [Jedlewska B., Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999.]
W Polsce animacja społeczności lokalnych została najpierw wykorzystywana przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności i Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce. Naukowcom i badaczom zależało na opracowaniu takiej metody, której myślą przewodnią i ukierunkowaniem działań animacyjnych, stało się dobro wspólne.
W animacji społeczności lokalnej można wyróżnić 5 podstawowych elementów, które są też konkretnymi działaniami, natomiast dopiero połączone w całość prowadzą do celu, jakim jest właśnie dobro wspólne i zmiana w danej społeczności:
- rozpoznanie potrzeb i potencjału społeczności,
- wypracowanie wspólnej wizji,
- współpraca w ramach partnerstwa,
- idea dobra wspólnego,
- osiąganie korzyści społecznych.
[METODA ANIMACJI SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH NA RZECZ DOBRA WSPÓLNEGO TEORIA I PRAKTYKA – Lokalne PAFW]
Aktualnie o animacji najczęściej mówi się w sytuacji, gdy potrzeba jakiejś zmiany, ruchu, inicjatywy – kiedy osoby będące w środowisku przywykły do danej sytuacji i dopiero osoba z zewnątrz może dać impuls do działania. W takim też znaczeniu animacja i rola animatora jest wykorzystywana w projektach nastawionych na budowanie społeczeństwa obywatelskiego, inicjatywy oddolne, jak również stała się ważnym elementem pracy w budowaniu partnerstw na szczeblu lokalnym oraz rozwoju ekonomii społecznej.
W Małopolskim Ośrodku Wsparcia Ekonomii Społecznej animacja jest wykorzystywana jako metoda pracy mająca na celu aktywizację społeczności lokalnej, powstawanie nowych przedsiębiorstw społecznych i miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Tym samym animacja podejmowana jest w samorządach lokalnych i jednostkach im podległych np. w ośrodkach pomocy społecznej, centrach usług społecznych czy powiatowych centrach pomocy rodzinie. Podejmowana jest również współpraca z organizacjami pozarządowymi i lokalnymi grupami działania. W tej edycji projektu istotnym odbiorcą działań animacyjnych są podmioty prowadzące jednostki reintegracji społeczno-zawodowej, tj. Warsztaty Terapii Zajęciowej, Zakłady Aktywności Zawodowej, Centra i Kluby Integracji Społecznej. Animacja jest również prowadzona wśród grup zainteresowanych prowadzeniem przedsiębiorstwa społecznego. Prowadzone są działania zarówno w Krakowie, jak i w podregionie krakowskim, które mają na celu powstawanie nowych miejsc pracy dla osób najbardziej oddalonych od rynku pracy, tj. z niepełnosprawnościami, w kryzysie bezdomności, z zaburzeniami psychicznymi czy długotrwale bezrobotnych.
Co jest najważniejsze w animacji społeczności lokalnej?
Wejście w obce środowisko nie zawsze jest łatwym zadaniem, gdyż jest to wejście w teren, który nie jest znany, często sytuacja jest zastana a opór przed zmianą spory. Natomiast pokazanie różnych perspektyw, przykładów z innych miejsc oraz rola samego animatora mogą wiele zdziałać. Animator musi posiadać pewne predyspozycje, by móc tę rolę pełnić. Są to m.in. cechy osobowościowe takie jak:
- zdolności organizacyjne,
- komunikatywność,
- kreatywność,
- oraz minimalne doświadczenia w pracy ze społecznością lokalną.
Podstawową metodą pracy animatora są spotkania, mogą być to szkolenia czy warsztaty, spotkania grup roboczych, debaty lokalne czy konsultacje społeczne.
Animator przede wszystkim ma za zadanie „budować pomost” między różnymi grupami, powinien uzupełniać powszechny deficyt szeroko rozumianej kultury wiedzy i umiejętności, nakłaniać do współpracy. [Za „Animacja lokalna. Jak aktywizować społeczności wiejskie?” Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008]. Nie jest to łatwy proces, wymaga wiele wysiłku, spotkań, rozmów, negocjacji i otwartości z drugiej strony. Wymaga też współpracy czasem na szczeblu samorządowym, czasem pomiędzy różnymi organizacjami i instytucjami, co jest często związane z odmiennymi wizjami, które, jeśli chce się osiągnąć sukces, trzeba połączyć w jedno. Wymaga też cierpliwości i dużego zaangażowania z każdej ze stron. Istotne jest, żeby na początku pracy umieć zdefiniować i zobaczyć korzyści, jakie będą wynikały dla poszczególnych osób czy całej społeczności, mieć dużą motywację do zmian oraz zasoby, nie tylko finansowe, ale też, a może przede wszystkim – ludzkie.
W Małopolsce jest wiele dobrych przykładów, gdzie, dzięki zaangażowaniu osób i instytucji, powstawały spółdzielnie socjalne, które istnieją do dziś, a osoby zagrożone wykluczeniem znalazły tam stałe miejsce pracy. Można podać kilka lokalnych przykładów, jak Spółdzielnia Socjalna „Równość”, która już od ponad 10 lat świadczy usługi cateringowe na terenie Krakowa, czy Spółdzielnia Socjalna „Ognisko” z podobnym stażem, której głównym obszarem działań są usługi porządkowe i prowadzenie Lunch Baru „Awokado” w Krakowie. Ciekawym przykładem jest Spółdzielnia Socjalna “Nad Dłubnią”, którą utworzyły dwa podmioty prawne: Gmina Iwanowice oraz Fundacja Małopolska Izba Samorządowa. Spółdzielnia świadczy m.in. usługi remontowe i budowlane. Natomiast jest to już temat na oddzielny artykuł.